Goed toepassen van pleonasme en tautologie

De termen pleonasme en tautologie hebben we ooit op school geleerd, maar waar gaan ze ook alweer over? De termen slaan op het gebruiken van meer woorden dan noodzakelijk. In feite zeg je twee keer hetzelfde. Denk bijvoorbeeld aan witte sneeuw (pleonasme) en altijd en eeuwig (tautologie). Het gebruik van pleonasme en tautologie is niet altijd fout. Ze worden juist wel als stijlfiguur gebruikt. Hiervoor is het wel van belang dat je dit op de juiste manier doet.

Pleonasme

Bij een pleonasme herhaal je vaak een deel van de betekenis van een woord. Meestal gebeurt dit door een combinatie van een bijvoeglijk naamwoord met een zelfstandig naamwoord of een werkwoord.

Voorbeelden hiervan zijn: ronde bal, omlaag vallen, weer hervatten, aanwezige bezoekers, valse voorwendsels.

Deze herhaling is overbodig/foutief en kun je dus weglaten.
Je kunt een pleonasme gebruiken als stijlfiguur om een tekst meer nadruk te geven, verbazing uit te drukken of aandacht te vestigen op een bijzonderheid. Wees er dan wel zeker van dat je het goed doet.

Voorbeeld: Na alle bruine smurrie langs de weg genoten we van de witte sneeuw op de bergen.

Foutief gebruik van een pleonasme gebeurt al snel, maar lang niet iedereen heeft het door.

Bijvoorbeeld: Meent u dat deze cursus in een noodzakelijke behoefte voorziet?

Beter is: Meent u dat deze cursus in een behoefte voorziet?

Tautologie

Bij een tautologie druk je de betekenis van een woord nog een keer uit met een ander woord.

Bijvoorbeeld: enkel en alleen, vast en zeker, eenzaam en verlaten.

Deze woorden zeggen niets over elkaar, maar drukken wel hetzelfde uit. Een tautologie kun je gebruiken om een bepaald woord te versterken, maar vaak is een tautologie overbodig.

Bijvoorbeeld: Zodra wij de uitslag weten zullen wij u onmiddellijk bellen.

Voordat u dit medicijn gaat nemen, dient u eerst de bijsluiter goed te lezen.

Je kunt een tautologie makkelijk voorkomen door een van de worden te schrappen. Sommige tautologieën zijn vaste uitdrukkingen geworden, zoals frank en vrij, nooit en te nimmer, in rep en roer. Deze kun je dus gewoon gebruiken in je tekst.