De zak krijgen

Nu Sinterklaas weer in het land is, kun je denken dat de uitdrukking “De zak krijgen” een gezellig avondje betekent met een zak vol cadeautjes. Helaas heeft de uitdrukking een heel andere betekenis, namelijk dat je je ontslag krijgt. Deze zegswijze dateert nog uit de tijd dat werknemers bij ontslag een zak kregen om hun gereedschap in te doen. Tegenwoordig gebruiken we deze nog voor als iemand ontslagen wordt. Zo’n uitdrukking die een onaangename boodschap anders/ontwijkend beschrijft, noemen we een eufemisme.

Eufemisme

Een eufemisme is een stijlfiguur die je kunt gebruiken om iets mooier of vriendelijker voor te stellen dan het in werkelijkheid is. Je verzacht hiermee de boodschap die je wilt overbrengen. Ook kun je een eufemisme gebruiken voor iets wat als een taboe wordt gezien of voor iets waar je  liever niet over praat, zoals de dood, ziekten, ouder worden, werkloosheid of ontslag of onderwerpen waarbij je een bepaalde gêne voelt (zoals seks, alles wat te maken heeft met het naar de wc gaan).

Eufemismen kunnen zo ingeburgerd raken dat ze hun verzachtende werking na verloop van tijd verliezen. Dan wordt er voor het ingesleten eufemisme weer een nieuw eufemisme bedacht. Bijvoorbeeld een werkster  werd schoonmaakster, toen hulp (in de huishouding) en wordt nu interieurverzorgster genoemd.

Zeker in de politiek worden veel eufemismen gebruikt om onderwerpen niet rechtstreeks te hoeven benoemen. Politici draaien zo om de hete brij heen.

Enkele eufemismen uit het nieuws van afgelopen week:

• CSM meldt maandag op schema te liggen met zijn eerder aangekondigde herstructureringsprogramma. (Bezuinigingen)
• 'Ingrijpende maatregelen bij Unicredit' (Er worden 5000 mensen ontslagen.)
• Voor de medewerkers van Netwerk VSP Geadresseerd is een sociaal plan met de ondernemingsraad overeengekomen. ''Uitgangspunt daarbij is om medewerkers waar mogelijk van werk naar werk te begeleiden'', aldus PostNL (Er moeten medewerkers ontslagen worden.)
• 'Postbodes krijgen de zak in 2013'
  Alle postbodes die fulltime werken bij TNT Post komen in 2013 op straat te staan. Dat hebben ze volgens TV Oost te horen gekregen in kantinebijeenkomsten. (Ze worden ontslagen.)

Als je een eufemisme wilt gebruiken, moet je bedenken of het gebruik ervan duidelijk genoeg is voor de lezer. Je tekst moet immers wel helder blijven. Bij een onaangename mededeling is een omzichtige formulering vaak wel gewenst. Je wilt iemand niet beledigen of onnodig kwetsen. Als iemand hard heeft gewerkt aan een schilderij, maar jij vindt het eigenlijk niet zo mooi dan zeg je zoiets niet recht voor zijn raap. Maar je kunt wel zeggen: ”Ik zie dat je er hard aan gewerkt hebt, maar het is niet helemaal mijn smaak.” Onbewust gebruiken we veel eufemismen. Het gebruik ervan is ook niet slecht, maar je moet je er wel bewust van zijn of je duidelijk genoeg bent.