Een kunsttaal leren is zo gek nog niet

Had jij je al bijna ingeschreven voor de cursus ‘Fantasytaal voor de zakelijke markt’, totdat je zag dat deze op 1 april zou beginnen? Het is natuurlijk een leuk idee, maar we verwachten eerlijk gezegd niet veel toepassingen in de praktijk voor zakelijk Klingon of Dothraki. Wist jij trouwens dat mensen een fantasietaal leren om dezelfde reden dat ze een ‘natuurlijke’ taal leren? Of dat er sinds eind 19e eeuw meer dan honderd kunsttalen zijn bedacht?

Spelen met taal is zou oud als taal zelf, net als de behoefte om je taal-repertoire uit te breiden. Uit onderzoek is gebleken dat de reden om een fantasie- of kunsttaal te willen leren, dezelfde is als het leren van een bestaande taal: het gaat erom dat je door het beheersen van een taal bij een groep gaat horen. En of die groep deel uitmaakt van je werkomgeving of van je sociale kring, dat maakt niet uit.

De behoefte om bij een groep te horen begint al vroeg, bijvoorbeeld wanneer kinderen op de basisschool een geheimtaal verzinnen die alleen maar door hun eigen vriendjes wordt begrepen. Binnen een zakelijke context zoeken mensen aansluiting bij hun anderstalige collega’s. Werk je bij een Frans bedrijf? Dan wil je het bij het koffieapparaat ook over de ‘match de foot’ van gisteren kunnen hebben (en was het nu ‘hors-jeu’ of niet?*). En als fan kun je natuurlijk je hart ophalen bij de verschillende fantasytalen in films en televisieseries zoals Star Trek, Lord of the Rings en Game of Thrones. Het maakt dus niet uit of je die gezamenlijke taal spreekt met je vriendjes, je collega’s in Frankrijk of mede-Trekkies: het geeft je een gevoel van saamhorigheid.

Wat is een kunsttaal?

Over het algemeen kan worden gesteld dat een natuurlijke taal – zoals Nederlands of Frans - door de eeuwen heen op natuurlijke wijze, historisch is gegroeid, terwijl een kunsttaal door een of enkele personen is bedacht. In het Engels spreek je van een ‘constructed language’ of conlan.

Een kunsttaal die speciaal gemaakt is voor een fictief werk, of bedoeld is als kunstwerk op zichzelf, noem je een artistieke taal. Sommige artistieke talen bestaan uit enkele woorden en begrippen, andere zijn compleet uitgewerkt met uitvoerige grammatica- en spellingregels en een grote woordenschat, inclusief een eigen alfabet met fantasietekens.

In de 19e eeuw begon de opmars van de internationale hulptalen. Het oudste daarvan was het Volapük, de meest bekende is het Esperanto. Vele honderden talen van dit type zijn sindsdien ontwikkeld, maar geen enkele heeft ooit het succes bereikt van het Esperanto. Latere pogingen om het Esperanto te "verbeteren" (zoals het Ido) sloegen nooit echt aan.

Esperanto

Esperanto is een universele taal die eind 19e eeuw werd bedacht en ontwikkeld door Ludovich Zamenhof. Hij groeide op in Rusland in een regio waar verschillende etnische groepen het voortdurend met elkaar aan de stok hadden omdat ze niet met elkaar konden communiceren. Iedere groep sprak alleen zijn eigen taal en dat leidde tot onrust en soms vechtpartijen. De jonge Zamenhof wilde daar iets aan doen en ging op zoek naar een universele taal, vrij van enige culturele lading en gemakkelijk te leren. De gedachte achter Esperanto is dat communicatie tussen mensen uit verschillende landen op een gelijkwaardige manier kan plaatsvinden, omdat het van niemand de ‘eigen’ taal is. Esperanto wil de bestaande talen niet verdringen, maar juist een brug slaan tussen verschillende talen en culturen. Er zijn wereldwijd naar schatting enkele honderdduizenden tot een miljoen mensen die zich actief met deze taal bezig houden en elkaar ontmoeten op internationale congressen.

Artistieke taal

In de 20e eeuw raakten ook de artistieke talen in opkomst. Artistieke taal kom je vooral tegen in boeken en films in het sciencefiction- en fantasy-genre. Deze werken kunnen vaak rekenen op een grote schare fans van over de hele wereld, die elkaar ook ontmoeten op internationale conventies en evenementen. Door je favoriete fantasietaal te leren kun je andere fans begroeten in het Klingon, Vulcan of Dothraki – en daarmee bevestigen dat je deel uitmaakt van die specifieke groep fans.

Het valt nog niet mee om fantasytalen vloeiend te spreken, of om een uitgebreide conversatie te kunnen voeren in zo’n kunsttaal. Een van de grootste nadelen is dat de woordenschat vooral bestaat uit woorden en begrippen die met vechten en oorlog te maken hebben en niet met het dagelijks leven.

Bekende artistieke en fantasytalen

De talen van Middel Aarde

Deze talen zijn bedacht door schrijver J.J. Tolkien - nog voordat hij de bijbehorende romans De Hobbit en In de Ban van de Ring schreef. Hij haalde zijn inspiratie onder meer uit het Welsh en Fins. Oorspronkelijk ontwikkelde hij alleen de verschillende talen, met zeer uitgebreide regels wat betreft spelling, grammatica en uitspraak. Hij schreef diepgaande taalwetenschappelijke verhandelingen over de elfentalen Quenya en Sindarin, over de taal van dwergen en hobbits en over de black speech van Mordor (de bekende inscriptie in de ring). De elfentalen kregen van hem ook een eigen schrift, het Tengwar. Pas jaren later schreef Tolkien de bekende romans waarin hij de sprekers van al die talen tot leven bracht in zijn verhalen.

De talen Dothraki en Valyrian

Deze zijn bedacht door de makers van de televisieserie Game of Thrones. Daar ging het juist andersom: eerst waren er de boeken van schrijver George R. R. Martin waarop de serie is gebaseerd. In de boeken komen weinig conversaties voor in een fantasietaal. Om de dialogen in de televisieserie tot leven te wekken, werd een wedstrijd uitgeschreven voor een nieuwe taal. Taalmaker David J. Peterson won de wedstijd en hij creëerde onder meer de krachtige taal Dothraki, geïnspireerd door bestaande talen zoals Ests, Turks, Swahili, Inuktitut (de taal van de Inuït) en de meer verfijnde taal Valyrian. Peterson is overigens een ware taalkunstenaar: hij bedacht artistieke talen voor meer dan 20 films en series.

De talen van Star Trek

Denk hierbij aan Klingon en Vulcan; artistieke talen die deels zijn bedacht door de maker van de serie en deels verder uitgewerkt door de grote schare fans van de serie en films. Wist je dat er één geval bekend is van een native speaker Klingon? Een vader, die een groot fan was van Star Trek, voedde zijn zoon tweetalig op. Zijn vrouw sprak met hun zoontje in het Engels en hij sprak met hem in Klingon. Het experiment kwam na een paar jaar tot een eind. Dat kwam vooral omdat het Klingon essentiële alledaagse woorden mist, zoals "tafel", “stoel” en "speen" - en omdat het jongetje er steeds minder enthousiast over werd. Dus toen hij een jaar of vijf was, spraken zijn beide ouders gewoon weer Engels met hem.

Overige fantasietalen

Zoals onder meer het Ewoks uit Star Wars, Parseltongue of Sisselspraak uit de wereld van Harry Potter, Na’vi uit Avatar en Dovahzul– de drakentaal uit de videogame The Elder Scrolls V: Skyrim.

Wil je liever met beide benen op de grond/in de realiteit blijven? Kijk dan eens bij een van onze andere trainingen in een meer gangbare taal.

*buitenspel

Gebruikte bronnen: Wikipedia kunsttaal, The Languages of David J. Peterson, e.a.